Verzwolgen kerken van Huisduinen

Geschiedenis is de zoektocht naar onze oorsprong, naar de eerste tekenen van menselijke aanwezigheid. Kerkgeschiedenis gaat niet alleen over kerken, maar vindt haar oorsprong naar de eerste plekken waar het christelijk geloof wortel schoot. Plaatsen waar het geloof niet alleen voet aan de grond kreeg, maar waar het ook de harten van mensen bereikte en waar geloofsgemeenschappen ontstonden. Daar ontstond de behoefte aan een gezamenlijke plek van aanbidding en gebed.Historici vermoeden dat de eerste kerk in Huisduinen werd gesticht door een Angelsaksische missionaris, mogelijk Willibrord (658-739). Hij speelde een belangrijke rol in de kerstening van de Lage Landen, waaronder Noord-Holland. Hoewel het waarschijnlijk is dat Willibrord verschillende kustgebieden bezocht, ontbreken concrete bewijzen dat hij ooit in Huisduinen is geweest. Het is te lang geleden. In Huisduinen, vroeger Husidina genoemd, is het moeilijk zoeken naar de eerste sporen van kerken. Het onvoorspelbare zeegebied rond het eiland heeft door de eeuwen heen vele sporen uitgewist. Het landschap veranderde constant. Eilanden kwamen en gingen, de zee nam mee wat ooit gebouwd was. Door afbrokkelende duinen moest steeds weer land worden overgegeven aan de golven. Soms ging dit geleidelijk en kon de bevolking zich tijdig verplaatsen. Vaak moest het plotseling bij storm en springtij. Maar de stormvloeden zoals de Sint-Elisabethsvloed (1421) en de verwoestende Allerheiligenvloed (1570) waren nog het meest vernietigend. Huisduinen was vroeger een eiland, een dorp met huizen, boerderijen en een kerk. Maar het dorp moest zich steeds weer verplaatsen en redden van oprukkende zee. Dit dorp is weggespoeld. Het is nu een zeegebied dat we kennen als het Schulpengat en de omgeving van de Razende Bol. Ongeveer 1500 meter bij het huidige dorp vandaan. De zee heeft alle sporen gewist.

Er is een tastbare herinnering en dat is de klok bovenin het huidige kerkje van Huisduinen. Deze klok is gegoten in 1537 en is daarmee het oudste tastbare bewijs van een eerdere kerk in Huisduinen. De klok brengt ons terug naar de tijd van de Reformatie, een periode van grote religieuze en maatschappelijke veranderingen in de zestiende eeuw. Onder invloed van Luther en Calvijn werd het protestantisme dominant en verdween de invloed van de Roomse kerk geleidelijk. In de kop van Noord-Holland lijkt deze overgang zonder grote conflicten te zijn verlopen, hoewel er wel lokale spanningen waren tussen de eerste calvinistische predikanten en nog katholieke lokale overheden zoals de schout. De klok uit 1537 markeert de overgang en heeft zowel roomse als protestantse gelovigen opgeroepen tot de gang naar de kerk. Maar de vraag is boeiend: in welke kerk heeft deze klok nu gehangen?

Voor zeevaarders waren kerken een belangrijk oriëntatiepunt, vandaar dat cartografen kerken intekenden op zeekaarten. De bekende schilder en cartograaf Jan van Scorel tekende in 1552 een kaart van Texel en omgeving. Bij de nederzetting Huisduinen destijds een dorp van walvisvaarders en commandeurs, schetste hij een kerk met een toren en enkele huisjes. We weten niet of deze afbeelding een exacte weergave was van het kerkje dat daar stond, maar het geldt als een van de oudste afbeeldingen van een kerk in dit kweldergebied. Het was waarschijnlijk de roomse St. Nicolaas kerk, gebouwd in 1513. Op dat moment telde de parochie ongeveer 350 communicanten (Hoogenbosch). De kerk verdween rond 1600 in de golven, waarschijnlijk door de nasleep van de Allerheiligenvloed in 1572. Er is nog een zeekaart van Gerrit Dirkz. Langendijck (Algemeen Rijksarchief collectie Hingman nr. 2478) waarin ook de kerk is afgebeeld in het jaar 1599. Een kerk die gedeeltelijk met zand is overstoven en op het punt staat verzwolgen te worden door de zee.

Andries Schoemaker (1660-1735) helpt ons verder. Hij was een bijzonder mens, textielhandelaar, maar ook een soort zeventiende eeuwse striptekenaar. Hij was gefascineerd door geschiedenis en verzamelde historische en topografische informatie tijdens zijn vele reizen. Wat hij ons heeft nagelaten is een indrukwekkende atlas van 9.000 pagina’s met daarin tekeningen van dorpen, gehuchten en kerken. Schoemaker heeft ook Huisduinen bezocht en een kerk getekend. Volgens de beschrijving een kerk anno 1647, dat is een jaar voor de Vrede van Münster die het einde van de tachtigjarige oorlog markeert. Het is de tijd waarin het calvinisme de meest dominante religie was. Was dit de Nederduits Gereformeerde Kerk waar op dat moment N. Johannis, waarover verder niets bekend is, predikant was? En waar stond deze kerk? In 1648 wordt een nieuwe kerk werd gebouwd in de vorm van een boerderij op dezelfde plaats als het huidige Huisduiner kerkje. Kwam deze kerk in de plaats van kerk die door Schoemaker is getekend? Deze kerk heeft ruim 200 jaar dienst gedaan. Voor een houten kerkgebouw is dat lang. In deze kerk werden ook mensen begraven. Uit een predikantenregister blijkt dat de Nederduits Gereformeerde predikant Tijberius Peuteanus er in 1665 begraven is. De nieuwe houten kerk die daarna in 1851 werd geplaatst, ging minder lang mee en moest in 1896 alweer vervangen worden voor het huidige kerkgebouw.

Wat al die eeuwen is gebleven, is de klok uit 1537. Deze klok heeft generaties opgeroepen tot gebed en kerkgang en herinnert aan een stormachtige kerkgeschiedenis van Huisduinen waarvan zoveel onbekend is gebleven.