Tijdlijn kerkgeschiedenis Den Helder

Willibrord gesteund door de Frankische hofmeier Pippijn II, probeerde de kustgebieden te kerstenen, vooral omdat ze belangrijke handelsroutes en nederzettingen bevatten. Er zijn aanwijzingen dat hij ook ook het eiland Texel heef bezocht al is hier geen expliciete beschrijving van. Het is aannemelijk dat Willibrord en zijn medewerkers het evangelie in Noord-Holland heeft gebracht.

De abdij van Egmond is een van de oudste kloosters van Nederland. Ze werd gesticht rond het jaar 920, toen graaf Dirk I daar monniken liet vestigen om te bidden en te werken. De abdij was belangrijk bij de verspreiding van het evangelie in Noord-Holland, vooral door het werk van missionarissen zoals de heilige Adalbert. Er werden pelgrims ontvangen, manuscripten gekopieerd en de graven van Holland zochten er steun. De abdij bezat veel grond en speelde een rol in het bestuur van de regio.

Cornelis Adriaansen was pastoor van Huisduinen omstreeks 1510. Na hem kwamen Arnoldus 1515, Erik Appelcoeper 1540-1570 en Cornelis Mathijssen 1570.

Op 31 oktober 1517 publiceerde Maarten Luther zijn 95 stellingen tegen de aflaathandel aan de deur van de slotkerk in Wittenberg. Daarmee protesteerde hij tegen misstanden binnen de katholieke Kerk, vooral de verkoop van vergeving van zonden. Hij wilde geen afscheuring, maar hervorming op basis van de Bijbel. Zijn stellingen verspreidden zich snel dankzij de drukpers. Dit moment wordt gezien als het begin van de Reformatie.

Ook de kerk van Huisduinen werd in 1571 getroffen door een Beeldenstorm. De watergeuzen overvielen de kerk en dwongen de parochianen de beelden van de kerk zelf te verbranden. Cornelis Matthijsen was op dat moment pastoor. Vanaf die tijd waren de katholieken verstrooid. De zielzorg aan de parochie werd verzorgd door rondtrekkende priesters uit Zijpe, Schagen en Langedijk. Alle Nederlanders werden geacht over te gaan naar de Nederduits Gereformeerde Kerk. De kerken werden geconfisqueerd en katholieken, evenals de doopsgezinden, moesten in het geheim bijeenkomen in schuilkerken.

De Synode van Emden was een bijeenkomst van reformatorische kerken uit de Nederlanden, gehouden in het Duitse Emden. Hier werd de basis gelegd voor de organisatie van de Nederlandse Gereformeerde Kerk. De synode besloot dat elke gemeente zelfstandig mocht zijn, maar wel samenwerkte in een presbyteriaal-synodaal stelsel. Dit model benadrukte het gezag van de Bijbel en niet dat van een bisschop of paus. De synode was belangrijk voor de verdere opbouw van protestantse kerken tijdens de strijd tegen Spanje.

Einde van de Tachtigjarige Oorlog; de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt internationaal erkend als onafhankelijk protestants land. De katholieke eredienst wordt verboden in de openbare ruimte. Katholieken moeten hun geloof in het geheim (schuilkerken) uitoefenen.

Het katholicisme was verboden als openbare godsdienst sinds de Synode van Dordrecht (1618-1619), waarin de gereformeerde kerk als enige officiële godsdienst werd erkend. Toch kende de parochie Huisduinen/Helder ongeveer 540 communicanten (Hoogenbosch)

Pastoor Brouwer kreeg het voor elkaar om een kerk te openen in de Langestraat. Het was een schuilkerk, meer een woonhuis.

Er wordt een nieuwe kerk gebouwd op de Conijnsberg. Deze kerk komt in de plaats van de houten kerk uit 1624 gebouwd op de Malle Croft.

Na jaren van spanningen tussen de pauselijke autoriteit en de lokale geestelijkheid in de Hollandse Missie, wordt Cornelius Steenoven zonder toestemming van Rome tot aartsbisschop van Utrecht gewijd. Paus Benedictus XIII excommuniceert hem, waarmee het schisma (naar Cornelius Jansenius, het jansenisme) officieel is. Deze gebeurtenis markeert het ontstaan van de Oudkatholieke Kerk van Nederland, die zich losmaakt van Rome maar vasthoudt aan katholieke traditie, met kritiek op pauselijke onfeilbaarheid en centralisatie. De meerderheid van de parochianen in
Huisduinen en Oud Den Helder volgden hun pastoors Johannes
Heycamp en zijn opvolger Godefridus Verheul die het Jansenisme
waren toegedaan. Een minderheid dacht daar anders over en wilde ook
de band met de bisschop van Rome, de paus, handhaven. Zij zochten
hun heil elders. Spottend werden zij Zijplopers genoemd.

Er waren twee gemeenten, de Friese doopsgezinden in Huisduinen en de Waterlandse richting in Den Helder.

Pas in 1785 kreeg Den Helder weer een eigen pastoor en kerkgebouw. (Nicolaaskerk). Pastoor Vinkesteyn ging voortvarend aan het werk in de parochie.

In 1816 werd de Nederlandse Hervormde Kerk officieel ingesteld door koning Willem I. Dit was het resultaat van een staatsingreep na de Franse tijd, waarbij meerdere protestantse richtingen werden samengevoegd. De koning benoemde voortaan de leden van het hoogste kerkbestuur (de Algemene Synode), waardoor de kerk sterk onder staatsinvloed kwam te staan. De naam “Nederlandse Hervormde Kerk” werd hiermee officieel. Deze kerk bleef tot 2004 de grootste protestantse kerk van Nederland.

De Nicolaaskerk kende in 1786 nog slechts 91 communicanten
(parochianen van 12 jaar en ouder), maar in 1824 waren er al 420
kerkgangers. De ontwikkeling van de haven Nieuwediep, de komst
van de marine, de aanleg van vestingwerken en de huisvesting voor
de garnizoenssoldaten zorgden voor een flinke aanwas van de
bevolking en dus ook van het aantal katholieken (afbeelding Vestingwerken).

De lutheranen kochten op 7 maart 1827 een huis aan de Middenstraat. Het werd een hersteld evangelische lutherse kerk. Voor die tijd maakten de luthersen gebruik van de doopsgezinde kerk.

In 1834 brak een groep orthodoxe gelovigen onder leiding van dominee Hendrik de Cock met de Nederlandse Hervormde Kerk. Zij vonden dat de kerk te vrijzinnig was geworden en zich te veel door de overheid liet beïnvloeden. Deze afscheiding begon in Ulrum (Groningen) en leidde tot de vorming van de “Christelijke Afgescheidene Kerk”. De overheid trad hard op tegen de afgescheidenen. Toch groeide de beweging en legde ze de basis voor een nieuw kerkgenootschap.

Terwijl op 3 juni 1840 het huis bekogeld werd met stenen zodat er geen glas meer heel was, vond in de woning van weduwe Lobé officeel de afscheiding plaats. Hiermee ontstond de Christelijke Afgescheiden Gemeente onder leiding van W.C. Wüst.

De hervormde gemeente neemt de Westerkerk in gebruik. Een kerk midden in het Oude Helder dichtbij het later geplaatste Helden der Zee monument. In 1876 brak er brand uit, maar de kerk kon weer opgebouwd worden. In 1944 moest de kerk met Oude Helder afgebroken worden op last van de Duitse bezetter.

Bouw van de Nieuwe Kerk tegenover de ingang van de Rijkswerf.

Niet alle bezwaarden waren in 1840 meegegaan met de afgescheidenen. Er waren gemeenteleden in de hervormde kerk achtergebleven die wel bezwaren hadden tegen de liberale prediking, maar toch hervormd wensten te blijven. Deze vormden een vriendenkring die in 1859 zich ging verenigen tot een Vereniging ter Verbreiding der Waarheid. Dit was niet alleen in Den Helder het geval, op tal van plaatsen in het land werden dergelijke 'evangelisaties' opgericht. Deze Vereniging zou enkele jaren later bekend worden als de Palmstraatgroep met later ook een eigen Palmstraatkerk.

De christelijke afgescheiden gemeente kwam vanaf 1843 bijeen in de stal van weduwe Lobé. In 1862 kon aan de Kanaalweg dichtbij de stal een eigen kerk gebouwd worden, de Bethelkerk.

De dominee dichter Piet Paaltjes, Francois HaverSchmidt stond maar twee jaar in de Nieuwe Kerk van Den Helder, van 1862-1864. Met de woorden: wie nooit aan zee heeft gewoond weet niet wat of waaien is, heeft hij zich onsterfelijk gemaakt. Maar hij was sterfelijk en maakte zelf een eind aan zijn leven in 1894.

Cornelis Breet start met zijn evangelisatielokaal in de Vijzelstraat

Binnen de Hervormde Kerk waren veel leden die bezwaren hadden tegen de liberale en modernistische prediking in de kerk. Sommige van deze leden maakten deel uit van de Vereniging tot Verbreiding der Waarheid. Landelijk was het Abraham Kuyper die de leiding op zich nam van het verzet tegen de vervlakking in de kerk. In 1886 en 1887 leidde dit in het hele land tot een afscheiding. Dit werd de doleantie genoemd. In 1887 werd door deze groep de Nederlands Gereformeerde Kerk gevormd een jaar later werd de nog jonge kandidaat Willem van der Hengst beroepen.

In 1961 werd de eerste steen voor de Nicolaaskerk gelegd door deken G.P. Bakker, een jaar later kon de Nicolaaskerk in gebruik worden genomen. Het statige gebouw is ontworpen door C.M. van Moorsel. Met de ingebruikname van deze kerk had de parochie weer een Nicolaaskerk in bezit.