Kerkgeschiedenis Den Helder
Kerken op oude kaarten
Veel kerken die eens in Huisduinen stonden zijn nu allang verdwenen onder zand, water of tijd. Rampen en stormwinden en stormvloeden zoals de Allerheiligenvloed in 1170 hadden vrij spel op het vlakke land. Huizen en nederzettingen werden verzwolgen of opgebroken om verderop weer opnieuw gebouwd te worden. Huisduinen was vroeger een eiland, een moeilijk toegankelijk gebied aan alle kanten omgeven door duinen en wadden, slikken en kwelders. De bevolking was rond de middeleeuwen vooral geconcentreerd in de dorpen Huisduinen, Oudendorp en de buurtschappen zoals Heiligarn en later rond 1500 Helder. Het is een verdwenen gebied slechts met behulp van oude zeekaarten, topografische tekeningen en historische landkaarten zijn wat sporen van deze verdwenen kerkgebouwen te vinden. Vaak zijn het kleine kruisjes op een kaart, of restanten van plaatsnamen die verwijzen naar een verdwenen parochie of terp.
Jan van Scorel (1500)
Dit is een detail van een omvangrijke kaart die is gemaakt voor een aanvraag bij keizer Karel V voor de bedijking van de Zijpe. De kaart werd rond 1552 toegevoegd aan het verzoek, maar de oorspronkelijke tekeningen zijn waarschijnlijk aanzienlijk ouder. Ze is vervaardigd onder leiding van Jan van Scorel (1495–1562). De Zijpe was een inham van de Noordzee tussen Petten, Callantsoog en Schagen. De oorspronkelijke kaart toont een veel groter gebied, vermoedelijk om de leden van de keizerlijke Grote Raad in Mechelen, die over de besluitvorming gingen, een duidelijk beeld te geven van de geografische context. Op de kaart is duidelijk een kerk te zien in Huisduinen. Gezien de datering – van vóór de Reformatie – mogen we aannemen dat het een rooms-katholieke kerk betrof. Al moeten we uit de afbeelding zelf niet al te veel conclusies trekken over hoe het gebouw er in werkelijkheid heeft uitgezien.
Christiaan 's Grooten (1573)
Christiaan ’s Grooten (ook geschreven als Christiaan Sgrooten) was een 16e-eeuwse kaartenmaker en landmeter in dienst van de Spaanse koning Filips II. Hij werd geboren rond 1532 in het hertogdom Gelre en werkte vooral in de Nederlanden en het Rijngebied. Zijn werk is van groot belang voor historisch onderzoek, omdat hij ook verdwenen dorpen, oude kerklocaties en waterlopen tekende. Deze kaart van de kop van Noord-Holland heeft hij in 1573 gemaakt. Hierop zijn twee kerken getekend een kerk in. Huisduinen en één op Torp (terp, of dorp een aanduiding van bewoning). Dat op Torp een kerk met grafheuvel stond is bekend, maar hoe deze kerk eruit zag en of dit in 1573, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, nog een katholieke kerk was of een kerk die inmiddels was overgegaan tot de reformatie weten we niet.
​
's Grooten tekende ook een kerk in Huisduinen. Ook daarvan weten we niet welke kerk dat was.
Andries Schoenmaker (1647)
Andries Schoemaker (1660-1735) was een, textielhandelaar, maar ook een soort zeventiende eeuwse striptekenaar. Hij was gefascineerd door geschiedenis en verzamelde historische en topografische informatie tijdens zijn vele reizen. Wat hij ons heeft nagelaten is een indrukwekkende atlas van 9.000 pagina’s met daarin tekeningen van dorpen, gehuchten en kerken. Schoemaker heeft ook Huisduinen bezocht en een kerk getekend. Volgens de beschrijving een kerk anno 1647, dat is een jaar voor de Vrede van Münster die het einde van de tachtigjarige oorlog markeert. Het is de tijd waarin het calvinisme de meest dominante religie was. Was dit eerst een katholieke kerk en na de reformatie de Nederduits Gereformeerde Kerk waar op dat moment N. Johannis? En waar stond deze kerk?
​
Dirk Dekker noemt in zijn beschrijvingen van kerken een kerk in Romaanse stijl, dat is de kerk van de Gemeente der Bischoppelijke Clerezie. Maar op het moment van tekenen door Schoemaker is de Clerezie een schuilkerk. Als dat deze kerk is geweest dan is deze, volgens Dekker, in 1799 verwoest tijdens de Engels-Russische invasie.
Voor wat betreft de Nederduits Gereformeerde Kerk wordt in 1648 een nieuwe kerk werd gebouwd in de vorm van een boerderij op dezelfde plaats als het huidige Huisduiner kerkje. Kwam deze kerk in de plaats van kerk die door Schoemaker is getekend? Het valt allemaal niet met zekerheid te zeggen.
