Afscheid van de Oud-Katholieke kerk in Den Helder

Het is alweer een paar maanden geleden en het is in stilte gegaan, met kaarsen in de hand en het licht van Christus voorop. Op 2 februari 2025, het feest van de Opdracht van de Heer in de Tempel, namen de Helderse oud-katholieken afscheid van hun kerk, hun plek, hun gemeenschap. Met deze ingetogen en gedenkwaardige viering viel het doek voor een parochie die eeuwen geschiedenis in zich droeg – én de veerkracht van een kleine, trouwe schare gelovigen die tot het einde toe bleef zingen, bidden en hopen.

De bisschop van Haarlem, samen met de deservitor en het parochiebestuur, had eerder al met pijn in het hart de sluiting aangekondigd. Niet omdat het geloof verdwenen was, maar omdat de menselijke draagkracht te klein werd. Al jarenlang droegen enkelen de last van velen. Maar het werd te stil in de banken, te zwaar op de schouders van de ouderen. En in een kerk die leven wil uitstralen, kon dat niet langer worden volgehouden. De oud-katholieke parochie van Den Helder is inmiddels samengevoegd met die van Alkmaar.

Toch was deze sluiting geen stille uittocht. Het was een lofzang. Zoals de tempel van Jeruzalem niet het eindpunt was, maar het begin van het evangelie, zo verlieten ook de Helderse gelovigen hun kerk niet in somberheid, maar in het licht van een levende traditie. Een traditie die er zijn mag, want de oud-katholieke kerk laat een eeuwenoud spoor achter in Den Helder. Het is een geschiedenis die zich niet laat vangen in jaartallen alleen, maar in verhalen, herinneringen en stenen die spreken. Mogelijk stond er al in de middeleeuwen een kerk van de Bisschoppelijke Clerezie op Huisduinen – misschien een voorloper van wat later de oud-katholieke kerk werd. Zeker is dat in 1724, toen pastoor Johannes Heycamp zich aan de zijde schaarde van het jansenisme, de gemeenschap zich afscheidde van Rome en oud-katholiek werd. De schuilkerk aan de Langestraat – gebouwd van hout, aangevoerd door Oostzeevaarders – werd hun heiligdom.

Door de eeuwen heen hebben verschillende pastoors de parochie gediend. Ook deze voorgangers hadden hun eigen verhaal en geschiedenis, zoals Stephanus Wallaart, die slechts een jaar bleef, maar van wie we nog wel een uitgereikt vormselprentje hebben, of de merkwaardige Henricus Petrus Dievenbach (1875–1885), met zijn wonderdrankje, en Martinus Glasbergen, die na zijn overlijden een groot vermogen achterliet. Dit zijn slechts enkele namen uit de negentiende eeuw, uit een lange rij van pastoors die de kleine gemeente in het oude Helder hebben gediend.

Maar die kerk zou uiteindelijk verdwijnen. In 1944 moest het oude Helder wijken voor de Duitse bezetter – een kaalslag die niet alleen huizen en straten trof, maar ook een aantal kerken. De kerk werd afgebroken, maar dankzij Zwitserse broeders en zusters kwam er na de oorlog een noodkerkje. En in 1956 werd een nieuwe kerk gebouwd aan de Timorlaan, voorzien van een orgel van Witte dat eerder in het seminarie van Amersfoort had gestaan. Maar de gure seculiere wind in Den Helder liet de gemeente niet onberoerd. Het ledenaantal daalde; slechts een klein groepje mensen bleef komen en tot het laatst toe bleven enkelen zingen, danken, zorgen, vieren. Vanaf 1998 was er een hedendaags gebouw aan de Annie Romein-Verschoorlaan, met opmerkelijk veel lichtinval. Met zicht op het altaar was ook zicht op de wereld door de ramen. Zo wil de oud-katholieke kerk verbinden. Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen.

Maar nu is het licht uitgedaan en komt aan die lange rij van pastoors die de gemeente voorgingen een einde. Wat overblijft zijn nog een aantal parochianen die de geschiedenis levend zullen houden met foto’s, altaarsteentjes en verhalen van vroeger. Het is de zoveelste sluiting van een kerk in Den Helder, en dat komt hard aan, want wie een kerk sluit, sluit ook een hoofdstuk van het eigen leven. Een plek waar kinderen zijn gedoopt, geliefden herdacht, Pasen gevierd, kerstlicht ontstoken en het evangelie werd verkondigd. En zo werd het laatste lied gezongen – een zegen, een afscheid, met misschien ergens de hoop op een nieuw begin.

Ja, Gij hebt louter goed gedaan,

barmhartige Samaritaan!

O teken aan de wand, ga voort,

ons toe te spreken als Gods Woord.