Willem Bronneger Onnekes

Willem Bronneger Onnekes behoorde tot de predikanten die hun kansel gebruikten als spreekbuis van een valse profetie. Waar het evangelie van vrijheid en verlossing van zonde en schuld had moeten klinken, gebruikte Onnekes de preekstoel om het nationaalsocialisme uit te dragen. Het blijft moeilijk te begrijpen dat een aantal predikanten de dreiging van het nationaalsocialisme kort voor het uitbreken van de oorlog, niet hebben onderkend. Voor velen leek het een verdediging tegen het communisme.

Willem Bronneger Onnekes werd geboren op 19 januari 1877 in Mastenbroek bij Zwolle. Hij was de zoon van ds. Albert Jacob Onnekes en Jacoba Riegiena van Kregten. Zijn moeder overleed vroeg, zijn vader hertrouwde, en Willem groeide op in Winkel (N.-H.), waar beide ouders ook overleden. In 1904 trad hij in het huwelijk met Aaftje Kossem uit Oudkarspel en werd predikant in het Westfriese dorp Ursem. In de jaren daarna kreeg hij verschillende beroepen, maar het beroep naar de Hervormde Gemeente van Den Helder nam hij aan. Daar werd hij in juni 1908 bevestigd. In Den Helder werden twee van hun drie kinderen geboren.

Onnekes was maatschappelijk betrokken. In Ursem was hij bestuurder van de Vereniging Gezinsverpleging. In Den Helder was hij medeoprichter en voorzitter van het Algemeen Tehuis voor Militairen. Vanuit die rol verzette de vrijzinnige Onnekes zich fel tegen de komst van de orthodox-gereformeerde vlootpredikant Warners (Schager Courant, 30 april 1910). Zestien jaar lang bleef Onnekes in Den Helder werkzaam.

In 1924 vertrok hij naar Paramaribo, waar hij opnieuw volle kerken wist te trekken. Toch werd hij door de gouverneur, baron Van Heemstra, uit zijn ambt gezet wegens wangedrag. Aanvankelijk verloor hij zelfs zijn pensioenrechten, die later alsnog werden hersteld. De precieze reden van zijn ontslag is onbekend gebleven. Voor de Groningse gemeente Wedde was dit geen belemmering: in 1928 werd Onnekes daar beroepen. Het was de tijd van het opkomend nationaalsocialisme. Onnekes, die door tijdgenoten na zijn dood wel een idealist werd genoemd, vond in de NSB een nieuwe overtuiging. Mogelijk speelde zijn vrijzinnigheid, met haar nadruk op vrijheid tegenover dogma’s, een rol in zijn keuze voor de NSB als tegenkracht tegen het communisme.

Hij werd propagandist en riep vanaf de kansel zijn gemeenteleden op zich aan te sluiten. Velen volgden hem daarin, al blijft het tot vandaag onderwerp van discussie hoe groot zijn daadwerkelijke aanhang is geweest. In 1931 strandde zijn huwelijk met Aaftje Kossem. Een jaar later hertrouwde hij met Pieternella Anna Evers, weduwe van notaris Koning en laatste bewoonster van de Wedderborg. Daarmee werd Onnekes ook heer van de borg. Het kasteeltje stelde hij open voor NSB-activiteiten: tweemaal organiseerde hij er een grote landdag. Hij kende Anton Mussert persoonlijk en werd in 1934 gefilmd terwijl hij samen met de NSB-leider de Hitlergroet bracht en een krans legde bij het monument van de Slag bij Heiligerlee.

Na de verkiezingsnederlaag van 1937 begon de NSB te scheuren. Onnekes brak met Mussert en legde zijn functie als kringleider neer, al bleef hij het nationaalsocialisme trouw. In zijn preken klonken die overtuigingen nog regelmatig door. Hoe hij uiteindelijk reageerde op het uitbreken van de oorlog in 1940 is onbekend.

Op 18 december 1942 overleed Willem Bronneger Onnekes in Winkel, 65 jaar oud. Hij werd bijgezet in het familiegraf van de familie Koning bij de middeleeuwse kerk van Wedde.